ارائه مدل پوشش خبری مناسب ورزش بانوان با رویکرد تئوری داده‌بنیاد

ناصر رسول‌زاده جدی^[1]

 فاطمه عبدوی^[2]

 علی جمالی^[3]

 حامد عظیمی نوجه ده^[4]

10.22034/ssys.2024.3161.3308

تاریخ دریافت مقاله: 04/12/1402

                                                                                 تاریخ پذیرش مقاله: 19/03/1403

مقدمه

      در عصر حاضر، ورزش یکی از مهم‌ترین و ضروری‌ترین فعالیت‌های افراد جامعه است که به دلیل فواید و مزایای اثبات‌شده آن، به‌عنوان یکی از نهادهای اجتماعی در جامعه پذیرفته شده است (نجفی، 1399).

       همزمان با صنعتی شدن ورزش، کسب سرمایه و درآمدزایی برای سازمان­های ورزشی با فرایندهایی مانند فروش بلیط، حق پخش تلویزیونی، جذب حامیان معنوی و مالی و بسیاری موارد دیگر همراه شده است. از این رو به ره­گیری از فرصت­های بازاریابی در ورزش سبب ایجاد بسترهای موردنیاز جهت تعامل بین رسانه، صنعت، تجارت و ورزش شده و پلی راهبردی در خدمت توسعه ورزش و رونق اقتصادی و حرفه ای آن به شمار میرود (ایزدی، 1402).

    اگر از دیدگاه سنتی به ورزش بنگریم، شاهد قلمروی مردانه برای ورزش خواهیم بود و دلیل این امر ریشه در تمایلات ژنتیکی مردانه، ترکیب بدن خاص مردان و قدرت زیاد آنان دارد. تاریخچه ورزش، نشان‌دهنده این موضوع است که باوجوداینکه ورزش محدود به گروه خاصی از افراد نیست، اما همواره قلمرویی مردانه داشته و بسیاری از ارزش‌های ساختاری آن، بر پایه مردان تشکیل یافته است. تاریخچه این نابرابری جنسیتی به یونان باستان برمی‌گردد، زمانی‌که در بیشتر مناطق این کشور فقط مردان اجازه ورزش داشتند و نقش زنان در حاشیه‌های ورزش دیده می‌شد (طاهری برنتی، 1399). این‌گونه تفاوت‌های فیزیکی را می‌توان یکی از دلایل دورماندن و محروم ماندن زنان از ورزش و شرکت در فعالیت‌های ورزشی درگذشته دانست. به‌طوری‌که در اولین دوره بازی‌های المپیک نوین در سال 1896، حضور زنان در بازی‌ها ممنوع بود. باگذشت سال‌ها اکنون شاهد مشارکت بیشتر زنان در طول بازی‌های ورزشی هستیم. یکی از دلایلی که باعث فرارسیدن زمان برابری میان ورزشکاران مرد و زن بود، کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد است که اعلامیه آن در سال 1972 به شکل یک سند بین المللی حقوق زنان معرفی شد. با نگاهی به چهار دهه گذشته شاهد رشد قابل‌توجهی از مشارکت بانوان در عرصه ورزش هستیم؛ به‌طوری‌که برخی از نظرسنجی‌های انجام‌شده، نشان‌دهنده این موضوع است که تماشاگران ورزش، به ورزش بانوان نیز علاقه دارند (رامنی و جانسون[5]، 2019)‌‌.

     یکی از راه‌های تبلیغ و ترویج ورزش زنان، رسانه‌های جمعی هستند. نقش رسانه‌ها، هدایت و تاثیرگذاری بر افکار عمومی، ایجاد همبستگی اجتماعی، پرورش شهروندانی نقاد، ساختن ایدئولوژی و فرهنگ توده‌ای و کثرت گراست (دهقان و همکاران، 1398). رسانه‌ها به عنوان مرکز عصبی جامعه محسوب می‌شوند و رسانه‌های جمعی اهداف متنوعی چون سرگرمی، فراهم کردن اطلاعات، متقاعدسازی و همچنین به گونه‌ای نامحسوس انتقال فرهنگ را بین انسان­ها بر عهده دارند (زردشتیان و همکاران، 1396). رسانه‌های جمعی، نقش انکارناپذیری در ساخت و شکل‌دهی باورها، نوع نگرش و تفکرات افراد جامعه نسبت به ورزش زنان و مشارکت آنان در رویدادهای ورزشی دارند و می‌توانند زمینه بسترسازی این موضوع باشند. رسانه و مطبوعات می‌توانند با پوشش خبری مشارکت ورزشی بانوان، زمینه ترغیب آنان به ورزش و محیط‌های بانشاط ورزشی را حاضر و توسعه و ارتقا ورزش آنان را یاری دهند (علمشاهی و همکاران، 1392). علی‌رغم حجم زیادی از موفقیت‌های ورزشی بانوان، رسانه‌های ورزشی، کمتر آنان را پوشش داده‌اند و بیشتر مواقعی‌که این موضوعات را پوشش می‌دهند، زنان و ورزش‌های انجام‌شده توسط آنان را بی‌اهمیت جلوه می‌دهند که این تبعیض جنسیتی می‌تواند اثرات مخربی را در مشارکت زنان داشته باشد (شروود[6]، 2020). شرکت‌های رسانه‌ای باید به این نکته توجه داشته باشند که نقش بسیار خطیری در تأثیرگذاری بر افکار و عقاید مخاطبان خود دارند و نباید این موضوع را نادیده بگیرند چرا که ممکن است کاهش فعالیت و مشارکت‌های زنان در فعالیت‌های ورزشی را باعث شود.

     پوششی بی‌طرفانه و با رعایت انصاف نسبت به جنسیت ورزشکاران می‌تواند موانع بسیاری را از راه مشارکت زنان برچیده و به آنان در راه پیشرفت و موفقیت‌های روزافزون یاری رساند (ذن لیم[7]، 2018). این رسانه‌ها در افزایش تعداد مخاطبین ورزش بانوان، شناخته‌شدن و مطرح‌شدن ورزشکاران و مدال‌آوران بانوان و همچنین پوشش خبری آن‌ها نقشی بسیار حائز اهمیت دارند؛ اما متأسفانه کمتر شاهد این مسائل در رسانه‌ها هستیم. نگاه جنسیتی به مسائل به‌عنوان یکی از جوانب زندگی نمود یافته است و شاهد حضور این موضوع در ورزش نیز می‌باشیم (گلنبی، 1394). اکثریت محتوای رسانه‌ای ورزشی که روزانه پخش می‌شود و افراد جامعه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و به ورزش مشتاق می‌نماید، در مورد ورزشکاران مرد است و زنان در این پوشش، حضوری نامرئی دارند (یاکوبوسکا و لیچن[8]، 2019). در دنیای ورزش امروزی، پوشش خبری ورزشی زنان بسیار کم‌رنگ‌تر از ورزش مردان است و زمانی هم که شاهد حضور زنان هستیم بیشتر تمرکز‌ها بر روی زن بودن و جنسیت آنان است و موفقیت آنان کمتر موردتوجه قرار می‌گیرد (ذن لیم، 2018).

     نتایج به‌دست‌آمده در یکی از جدیدترین مطالعاتی‌که توسط پتی و پوپ[9] در سال 2023 روی پوشش خبری ورزشی بانوان توسط رسانه‌های انگلیسی در طول بازی‌های جام جهانی فوتبال 2015 زنان به انجام رسیده است حاکی از آن است ورزش زنان همچنان حضور بسیار کمی در رسانه‌ها دارد و به میزان قابل‌توجهی ارائه نشده است. فرناندز و مونوز[10] در سال 2021 به تجزیه و تحلیل پوشش مسابقات بسکتبال المپیک ریو 2016  در دو بخش مردان و زنان در شبکه‌های رسانه‌ای اسپانیا پرداختند و نتایج حاصل‌شده، نشان‌دهنده نابرابری آشکار و واضح در بازنمایی مردان و زنان هم از لحاظ تعداد و زمان‌های تحت پوشش و هم از لحاظ تحلیل‌های محتوا بود و بخش‌های مربوط به زنان کمتر ارائه شده بودند. پژوهش دیگری در فنلاند دررابطه‌با میزان پوشش خبری ورزشی زنان در برنامه‌های تلویزیونی نشان‌دهنده نتایج ناامیدکننده‌ای است. به‌طور میانگین درصد پوشش خبری ورزشی بانوان در دو شبکه ورزشی این کشور کمتر از 20 درصد است و این آمار، عدم بازنمایی ورزش زنان و تبعیض جنسیتی بسیار در این کشور را نشان می‌دهد (نینا[11]، 2018).میزان توجه رسانه‌های ورزشی ایران به ورزش بانوان بسیار کم است و برخی از خبرگزاری‌های معتبر با داشتن صدها هزار بازدید کننده روزانه، فعالیت‌‌های ورزشی بانوان را پوششی نمی­دهند. آمار بدست آمده از آرشیو یک ماهه پنج خبرگزاری عمده و پربازدید ایران نشان داد که این خبرگزاری‌ها در مجموع تنها 1.1 درصد از کل اخبار ورزشی خود را به حوزه فوتبال و فوتسال بانوان اختصاص داده‌اند (احمدی و احمدی، 1397).

     بنابر پژوهش‌های انجام‌شده، زنان و ورزشکاران زن قسمت کوچکی از رسانه‌های ورزشی را به خود اختصاص می‌دهند (شروود و همکاران[12]، 2016). در سال 2014، تنها 2/3 درصد از پوشش‌های رسانه‌ای به زنان و ورزش بانوان اختصاص داده شده که در مقابل سهم مردان بسیار کم است (دزیوبینسکی و همکاران[13]، 2018).

    زنان از دیرباز با مسائل و مشکلات زیادی اجتماعی زیادی مواجه بوده‌اند که از جمله می‌توان به فقدان فرصت و امکان برای انجام فعالیت ورزشی، یا ممنوعیت پرداختن به آن در تاریخی نه چندان دور، باورهای نادرست فرهنگی در جامعه، تبعیض رسانه‌ها در خصوص پوشش خبری ورزش بانوان، عدم تمایل حامیان مالی از ورزش بانوان و غیره اشاره کرد (عیدی و همکارن، 1398).

      باتوجه‌به مطالب گفته‌شده، در بسیاری از جوامع، شاهد مشکلات و محدودیت‌های بسیاری برای زنان و مشارکت ورزشی آنان، از جمله عدم دسترسی به برخی امکانات و تجهیزات آموزشی در مقایسه با مردان، دستمزد‌ها و پاداش‌های بسیار کمتر نسبت به همتایان مرد و... می‌باشیم (عبدالقادر و همکاران[14]، 2017). این‌گونه محرومیت‌ها در کشور جمهوری اسلامی ایران به‌دلایل مختلف به‌ویژه شرایط فرهنگی و اجتماعی حاکم بر کشور برجستگی دارد. باتوجه‌به مطالب ذکر شده، در این پژوهش مدلی را برای پوشش خبری ورزش بانوان استان آذربایجان شرقی در بستر فرهنگ جامعه با رویکرد کیفی ارائه شد تا شاهد رشد روزافزون حضور بانوان در شبکه‌های رسانه‌ای بوده و بازنمایی ورزش مردان و زنان را به یک میزان در آینده‌ای نزدیک شاهد باشیم.

روش‌شناسی پژوهش

       روش تحقیق در این پژوهش ازنوع کیفی^[15] است وجهت اجرای آن از روش تئوری داده بنیاد^[16] استفاده گردیده است. در رابطه با شیوه و روش پژوهش حاضر باید گفت عمدتاً در پژوهش‌های این‌چنینی که معمولاً اطلاعات کمی نسبت به موضوع وجود دارد و تلاش مضاعف محقق را می‌طلبد، رویکرد کیفی به‌عنوان رویکرد برتر انتخاب می‌شود که یکی از نقطه قوت‌های تحقیقات کیفی را می‌توان استفاده منحصر به‌فرد از نظریه‌ها دانست (آترو[17]، 2020). تبادل اطلاعات انجام‌گرفته در مصاحبه‌های با رویکرد کیفی، قادر است تا طیف وسیعی از داده‌ها و امکانات را برای محقق باز کرده و افق‌های مدنظر را به چالش کشد و مورد بررسی قرار دهد (چرون و همکاران[18]، 2022). از طرفی می‌توان گفت رویکرد کیفی یکی از رویکرد‌های مفید و سودمند در جهت دستیابی به اطلاعات عمیق و غنی از حاضرین در تحقیق است که کلیت پدیده‌های اجتماعی افراد را مورد بررسی و کنکاش قرار می‌دهد و به‌همین منظور، یکی از مناسب‌ترین روش‌ها برای تحقیق و پژوهش در رابطه با تجارب انسان‌ها به‌شمار می‌آید(موسوی، 1398).

       روش تئوری داده بنیاد که در این پژوهش بکار گرفته شده، بدین صورت بود که ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺿﻤﻦ ﭘﯿﮕﯿﺮی اﻫﺪاف ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺧﻮد، ﺑﻪ زﯾﺴﺖ ﺟﻬﺎن اﻓﺮاد ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ورود ﮐﺮده و درک و ﻓﻬﻢ آﻧﻬﺎ را از پدیده مورد نظر ﻣﻮرد ﮐﺎوش ﻗﺮار داد. سپس ﺳﻪ ﻧﻮع ﮐﺪﮔﺬاری ﺑﺎز، ﻣﺤﻮری و ﮔﺰﯾﻨﺸﯽ بر روی متون پیاده سازی شده از مصاحبه­ها انجام گردید. در ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﮐﺪﮔﺬاری، ابتدا ﻓﻌﺎﻟیت­های ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﺪﮔﺬاری ﺑﺎز انجام شد که محقق به بخش­های مصاحبه به صورت استقرایی کدهایی را اختصاص داد. سپس در ﮐﺪﮔﺬاری ﻣﺤﻮری، ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و کدها ﺗﻘﻠﯿﻞ یافته ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻻت منجر شدند و در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺪﮔﺬاری ﮔﺰﯾﻨﺸﯽ، پژوهشگر در پی ﯾﺎﻓﺘﻦ ﯾﮏ ﻣﻘﻮﻟﮥ ﻫﺴﺘﻪ­ای و ﻣﺮﮐﺰی، ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻘﻮﻻت ﻗﺒﻠﯽ را ادغام نمود. پس از طی اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ در ﺗﺤﻠﯿﻞ داده­ﻫﺎی ﮐﯿﻔﯽ، ﯾﮏ ﻣﺪل زﻣﯿﻨﻪ­ای اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ آن ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ پوشش خبری ورزش بانوان ﭘﺮداﺧﺖ که در ادامه بیان خواهد شد.

       جامعه آماری پژوهش شامل کارشناسان و مدیران ورزشی، اساتید حوزه مدیریت رسانه و نخبگان ورزشی در استان آذربایجان شرقی بودند که تعداد 13نفر به عنوان نمونه پژوهش با استفاده از روش نمونه­گیری هدفمند و تا رسیدن به اشباع نظری که بیشترین و باکیفیت‌ترین اطلاعات را در اختیار محقق قرار می‌دادند، انتخاب شدند. حجم نمونه بر اساس مصاحبه‌های انجام‌شده و گرفتن بازخورد تا جایی ادامه یافت که کدهای اولیه اشباع شدند.  

       ابزار گرد آوری داده­ها مصاحبه نیمه ساختار یافته بود که به مشارکت کنندگان اجازه می­دهد آزادانه به توصیف تجربه خود بپردازند. البته قبل از مصاحبه رضایت مصاحبه شوندگان اخذ شد و اصول راز داری در پژوهش برای مصاحبه شوندگان توضیح داده شد، به آنها اطمینان داده شدکه مطالب مصاحبه محرمانه است و نیازی بر ذکرنام ونام خانوادگی آنها نیست. مصاحبه ها با سوالات کلی و بدون جهت شروع می­شد. به عنوان مثال «به نظر شما پوشش خبری مناسب ورزش بانوان دارای چه مولفه هایی است؟». سپس با توجه به پاسخ های آزمودنی ها از سوالات کاوشی مانند: «مثال بزنید ، بیشتر توضیح دهید، چطور؟» استفاده شد. مدت زمان مصاحبه با توجه به تمایل و وقت مشارکت کنندگان حدود30 الی45 دقیقه بود، درابتدای مصاحبه­ها سعی شدکه رابطه حسنه برقرارشود و با توضیح اصل محرمانه بودن و کسب اجازه از افراد، مصاحبه ضبط شد سپس برای تحلیل دقیق­تر به متن تبدیل شد. درحین هر مصاحبه نتایج به دست آمده از هر مصاحبه با فرد مصاحبه شونده بررسی واختلاف مورد بررسی مجدد، بازنگری، اصلاح و تأیید شد، همچنین مکان مناسبی برای مصاحبه شونده فراهم شد تا فرد احساس راحتی داشته باشد.

        در ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﮐﯿﻔﯽ ﺑﻪ ﺟﺎی دو ﻣﻔﻬﻮم رواﯾﯽ و اﻋﺘﺒﺎر، ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻋﺘﻤﺎد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ­گردد. در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ نیز ﺑﺮای حصول این ﻣﻌﯿﺎر، از ﺳﻪ ﺗﮑﻨﯿﮏ ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﮐﻪ ﻋﺒﺎرتند از: الف) ﮐﻨﺘﺮل ﯾﺎ اﻋﺘﺒﺎرﯾﺎﺑﯽ ﺗﻮﺳﻂ اﻋﻀﺎ؛ ﮐﻪ بدین منظور از ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎی ﮐﻠﯽ را ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﺮده و درباره ﺻﺤﺖ آن ﻧﻈﺮ دﻫﻨﺪو ب) ﻣﻘﺎﯾﺴﻪﻫﺎی ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ؛ ﮐﻪ ﺑﻪ دادهﻫﺎی ﺧﺎم رﺟﻮع ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﺳﺎﺧﺖﺑﻨﺪی ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﺎ دادهﻫﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ و ارزﯾﺎﺑﯽ ﺷﻮد. ج) اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﮑﻨﯿﮏ ﻣﻤﯿﺰی؛ ﮐﻪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﺨﺼﺺ در ﮐﺎر ﻧﻈﺮﯾﻪ زﻣﯿﻨﻪای، ﺑﺮ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﺪﮔﺬاری، ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزی و اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻘﻮﻻت ﻧﻈﺎرت داشته باشند، ﮐﻪ در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ از ﻧﻈﺮ دو ﻣﺘﺨﺼﺺ در این اﻣﺮ اﺳﺘﻔﺎده گردید.

      به منظور دستیابی به داده­هایی که بتوانند سوالات پژوهش را پاسخ دهند، مصاحبه­های عمیق و نیمه‌ساختاریافته با صاحب‌نظران انجام شد. تمام مصاحبه­های انجام‌شده ضبط شده و متن مصاحبه‌ها پیاده‌سازی گردید. جهت تجزیه‌وتحلیل داده­ها از روش کدگذاری سه‌مرحله‌ای باز، محوری و انتخابی اشتراوس و کوربین با استفاده از نرم‌افزار مکس کیودی ای (MAXQDA2020) استفاده شد. در ابتدا به کمک نرم‌افزار و به روش استقرایی همه مصاحبه‌ها کدگذاری شدند و در مجموع تعداد 105 کد مستقل باز اولیه (مفاهیم) به متن مصاحبه­ها اختصاص داده شد. ازآنجا که تعداد این کدها معمولاً زیاد است و مفاهیم تکراری یا مشابه نیز وجود دارند کدها ادغام شده و در واحدهای کلی‌تری طبقه‌بندی شدند(مقولات). لذا پس از ادغام کدهای مشابه و تکراری، درنهایت 37 کد محوری ساخته شد. در مرحله آخر این فرایند نیز این کدهای محوری در طبقه‌های خاصی قرار گرفته و در نهایت 4 مقوله اصلی انتخاب و ایجاد شد.

یافته­های پژوهش

     پس از طی مراحل کدگذاری باز و محوری، سرانجام محقق باتوجه ‌به سؤالات پژوهش و اهداف ذکر‌شده کدهای محوری را در چهار مقوله اصلی سازماندهی نموده است که نشان‌دهنده مؤلفه‌ها، عوامل، پیامدها و راهکارهای پوشش خبری ورزش بانوان هستند. کدهای سه گانه طی این مراحل در جدول (1) ارائه شده است.

جدول 1- مقوله های اصلی، کدهای محوری، کدهای باز

در شکل 1، مدل نهایی دست‌یافته شده این پژوهش جهت پوشش خبری ورزش بانوان ارائه گردیده است.    

شکل 1: مدل نهایی پوشش خبری ورزش بانوان در استان آذربایجان شرقی

بحث و نتیجه‌گیری

   هدف این پژوهش، ارائه مدلی مناسب برای پوشش خبری ورزش بانوان در استان آذربایجان شرقی بود که چهار مقوله اصلی شامل مؤلفه‌ها، عوامل، پیامدها و راهکارهای پوشش خبری ورزش بانوان به همین منظور مطرح شد. نتایج پژوهش کیفی با استفاده از مصاحبه‌ها و یافته‌های پژوهش ارائه شده است که در این بخش نتایج به‌دست‌آمده تبیین می‌گردد.

مقوله اصلی اول: مولفه‌های پوشش خبری ورزش بانوان

      این مقوله شامل کدهای محوری «عرف جامعه، دین و مذهب، توسعه حرفه‌ای عوامل رسانه، اهداف و رویکرد رسانه‌ها، کمیت (مدت) پوشش خبری، کیفیت (نوع) پوشش خبری، نوع ورزش، نوع رسانه» بود که به هریک از آن­ها اشاره می­شود.

      در رابطه با کد محوری عرف جامعه و دین و مذهب مصاحبه‌شوندگان در این پژوهش، به وجود مؤلفه‌هایی مانند فرهنگ و تعصبات دست‌وپاگیر، نگاه سنتی به نقش زن در جامعه و ورزش، سیاست‌های دولت و چارچوب‌های دینی اشاره کردند که باید در پوشش خبری ورزش بانوان به آن‌ها توجه شود. این یافته با پژوهش گلنبی، (1394) همخوانی داشت که نشان می‌دهد فرهنگ و مذهب در ورزش بانوان نقش مهمی دارد. توسعه حرفه‌ای عوامل رسانه کد محوری دوم در پژوهش حاضربود که مصاحبه‌شوندگان بر این نکته تأکید داشتند که سواد عوامل رسانه، حفظ اخلاقی حرفه‌ای در پوشش خبری، نگاه جستجوگرانه خبرنگاران و استفاده از نیروی انسانی و ابزار حرفه‌ای، به‌عنوان دو قرینه مهم در پوشش خبری ورزش بانوان باید موردتوجه قرار گیرند.

       اهداف و رویکرد رسانه‌ها بعنوان کدمحوری سوم به طبق یافته‌های پژوهش، نگاه جانب‌دارانه و متعصبانه در پوشش خبری ورزشی تأثیر بسزایی در ورزش بانوان داشته و رسالت یک رسانه ایدئال پرهیز از سودجویی و نگاه جانب‌دارانه است. پژوهش‌های دیگری از جمله تحقیقات نظرویسی، (1392) و  ایهله[19]، (2023) به این نکته اشاره کرده‌اند که رویکرد و جانب‌داری بعضی از رسانه‌ها به پوشش خبری ورزش بانوان تأثیرگذار است.

       کمیت (مدت) پوشش خبری و کیفیت (نوع) پوشش خبری که مصاحبه‌های این پژوهش نشان داد که مراحل خبری ورزش بانوان، حضور خبرنگاران در میدان ورزشی بانوان، دعوت از بانوان در برنامه‌های ورزشی و مدت‌زمان برنامه‌های مرتبط، به‌عنوان مولفه‌های کیفی پوشش خبری ورزش بانوان مهم هستند. نوع ورزش و نوع رسانه­ای که بانوان در آن فعالیت می‌کنند، نقش مهمی در شکل‌گیری تصویر و تصورات عمومی درباره ورزش بانوان دارد. سطح مسابقات و نوع رسانه‌ای که اخبار ورزشی بانوان در آن منتشر می‌شود، ممکن است به شکل‌گیری تصویر مثبت و یا منفی درباره ورزش بانوان کمک کند. پوشش خبری مناسب بانوان از گذرگاه رسانه‌های صداوسیما می‌گذرد و باید در جهت غنی‌سازی اخبار در این دو حوزه باتوجه‌به نوع ورزش و ملاحظات اخلاقی و عرفی، کوشش بیش‌تری صورت پذیرد. در تحلیل این یافته می‌توان به نتایج پژوهش ادب نژاد، (1397) اشاره کرد که انواع رسانه‌ها را مورد بررسی قرار داده و از آن میان تلویزیون و رادیو را به‌عنوان اصلی‌ترین نوع رسانه‌ها در جامعه معرفی کرده است. این بدان معنی است که می‌بایست در جهت غنی‌سازی اخبار در این دو حوزه باتوجه‌به نوع ورزش و ملاحظات اخلاقی و عرفی، کوشش بیش­تری صورت پذیرد.

مقوله اصلی دوم:  عوامل مؤثر در پوشش خبری ورزش بانوان

      درکدهای محوری احصاشده این پژوهش عوامل شامل «سیاست‌های دولت، تبلیغات، نگاه فرهنگی و فرهنگ‌سازی، توانایی رسانه‌ها در تولید محتوای خبری، انتخاب و اولویت‌دهی رسانه‌ها» بودند که به هریک از آن­ها اشاره می­شود.

سیاست‌های دولت در ورزش زنان، فقدان برنامه‌ریزی مناسب و اصولی در سازمان‌های مربوطه از عوامل بازدارنده است و دولت و سیاست‌گذاری‌های آن نیز در این امر نقش مؤثری دارند، به‌طوری‌که یافته‌های پژوهش نیز به این نکته اشاره کرده‌اند. در پوشش خبری ورزش بانوان، تبلیغات به‌عنوان عامل مؤثری در افزایش بیشتر پوشش خبری ورزش بانوان، جذب حامیان مالی و رشد و پیشرفت ورزش زنان مهم است. این موضوع در چندین پژوهش مورد بررسی قرار گرفته و تأیید شده است. همچنین پژوهش محمدنژاد، 1398 که نقش ارتباطات رسانه­ای و تبلیغات مؤثر در جذب حامیان مالی برای ورزش بانوان در استان اردبیل را مورد بررسی قرار داده است نیز نشان داده است که تبلیغات در رسانه­های جمعی می‌تواند نقش بسیار مهمی را در رشد و پیشرفت ورزش زنان و همچنین جذب حامیان مالی در این زمینه داشته باشند که با یافته‌های این پژوهش همسو است.

       نگاه فرهنگی و فرهنگ‌سازی در پوشش خبری ورزش بانوان، نوع رشته و سابقه آن، محدودیت‌های مذهبی، نگاه جنسیتی، نگرش‌های افراطی یا نادرست جامعه، تفکرات منفی درباره ورزش بانوان و رواج پیدا کرده از آن، از جمله عوامل مؤثر هستند. پژوهش‌های مختلفی نیز به این نتیجه رسیده‌اند که پوشش خبری ورزش بانوان نسبت به مردان متفاوت و کم‌رنگ‌تر است. چنین مواردی در پژوهش‌های متعددی نیز اشاره شد ه است. رومانیو جانسون، (2020) نشان می‌دهند که پوشش­های خبری ورزشی بانوان در مقایسه با مردان به طور قابل‌توجهی متفاوت و کم‌رنگ‌تر می­باشد. پژوهش زبیگنیو[20]، (2019)  گلنبی، (1394) نیز در پژوهش­های مشابه به عوامل فرهنگی مؤثر در پوشش خبری ورزش بانوان اشاره داشته‌اند. توانایی رسانه‌ها در تولید محتوای خبری بعنوان یکی دیگر از کدهای محوری است. اینکه مشارکت و تعامل ورزش بانوان با رسانه‌ها به چه میزان و چه کیفیتی است عامل مؤثری در پوشش مناسب خبر مربوطه است. توجه به شیوه و انتخاب عناوین خبری نیز ازجمله توانایی‌های خاص هر رسانه‌ای است که می­تواند یک خبر و بالطبع یک رخداد ورزشی را تحت‌تأثیر خود قرار دهد. درباره کد انتخاب و اولویت‌دهی رسانه‌ها نیز برخی رسانه‌ها به ورزش‌های خاص یا رخدادهای خاص تمرکز می‌کنند که باعث برجسته‌شدن آن‌ها و کم‌رنگ‌شدن رخدادهای دیگر می‌شود. در اولویت‌بندی رسانه‌ها، تغییراتی باید اعمال شود تا بهترین پوشش خبری ارائه شود، و با برجسته‌کردن برخی از ویژگی‌های افراد یا رخدادها، رسانه‌ها می‌توانند در آشکارسازی و ارتقای پایگاه آن‌ها مؤثر باشند (موسوی، 1395).

مقوله اصلی سوم : پیامدهای پوشش خبری ورزش بانوان

       این مقوله شامل نه کد محوری که عبارت بودند از «مثبت: تشویق و تأثیر همگانی، افزایش شادی و نشاط، جذب اسپانسر، توسعه تربیت‌بدنی بانوان، نگرش‌سازی، نقش الگویی و منفی: عدم تشویق بانوان به ورزش، تقویت نمایش‌های جنسی، تقسیم جنسیت» شد. در ادامه به هریک از این پیامدها پرداخته می­شود.

        تشویق و تأثیر همگانی تأثیر پوشش خبری ورزش بانوان در سلامتی و نشاط بانوان به‌عنوان عضو مؤثر خانواده، اعضای خانواده و جامعه را بهبود می‌بخشد و در نهایت بر فرهنگ‌ها، قومیت‌ها، اقتصاد، سیاست‌ها تأثیر می‌گذارد. تشویق ورزش و ورزشکاران نیز پیامدهای مثبتی دارد. در کل، پوشش خبری ورزش بانوان در زندگی تک‌تک افراد جامعه نقش مهمی ایفا می‌کند. افزایش شادی و نشاط امروزه این موضوع کاملاً پذیرفته شده است که ورزش و فعالیت‌های مرتبط با آن برای تمام افراد و به‌ویژه زنان بسیار مفید و سودمند است و برای داشتن جسم و روحی سالم و بانشاط الزامی است(گلنبی، 1394). در مصاحبه‌های انجام‌شده نیز به افزایش نشاط و شادی به‌عنوان پیامد اشاره شده است که خود می‌تواند موردتوجه و انگیزه‌ای برای گسترش فعالیت‌ها باشد.

       جذب اسپانسر از دیگر کدهای محوری مهم ارائه شده در این پژوهش است. تحقیقی در استان اردبیل نشان داده است که پوشش خبری مناسب ورزش بانوان می‌تواند باعث جذب حامیان مالی و اسپانسرها شود. این تحقیق نشان داده است که ارتباطات رسانه‌ای و تبلیغات مؤثر نیز می‌تواند در جذب حامیان مالی و اسپانسرها مؤثر باشد. این یافته‌ها می‌تواند انگیزه‌ای برای رسانه‌ها باشد تا به طور مداوم رابطه پوشش خبری و جذب اسپانسرها را مدنظر قرار دهند(محمدنژاد، 1398). لذا بسیار قابل توجه است که پوشش مناسب خبری بر جذب حامیان مالی و و جود اسپانسرها و حامیان بر پوشش خبری مناسب چه تاثیر مثبت،  متقابل و فزاینده­ای را خواهند داشت.

        توسعه تربیت‌بدنی بانوان تحلیل اسناد نشان داده است که پوشش خبری ورزش بانوان می‌تواند به افزایش شناخت، ترویج، تشویق و مشارکت بانوان در ورزش، فعالیت‌های ورزشی همگانی، حضور بانوان در ورزش‌های همگانی و افزایش علاقه‌مندی و مشارکت بانوان در ورزش‌های مربوط به خودشان منجر شود. توجه به این پیامدها می‌تواند برای دست‌اندرکاران انگیزه‌بخش باشد. نگرش‌سازی پوشش خبری مناسب ورزش بانوان می‌تواند منجر به افزایش پذیرش و تقبل در مورد لزوم ورزش‌کردن بانوان و کاهش تعصبات و قضاوت‌های جامعه شود. رسانه‌های جمعی می‌توانند با نگرش‌سازی وارد فعالیت شوند و نقش انکارناپذیری در ساخت و شکل‌دهی باورها، نگرش و تفکرات افراد جامعه نسبت به ورزش زنان و مشارکت آن‌ها در رویدادهای ورزشی داشته باشند. این یافته پژوهش در پژوهش علمشاهی و دیگران، (1392) نیز با ذکر این نکته که رسانه‌های جمعی نقش انکارناپذیری در ساخت و شکل‌دهی باورها،  نگرش و تفکرات افراد جامعه نسبت به ورزش زنان و  مشارکت آن‌ها در رویدادهای ورزشی دارند و می‌توانند زمینه بسترسازی این موضوع باشند، نیز تصریح و تأیید شده است. نقش الگویی پوشش خبری مناسب ورزش بانوان می‌تواند باعث نقش الگویی برای بانوان خانه‌دار شود. رسانه‌های جمعی می‌توانند الگوی رفتار فرد را تغییر دهند و باتوجه‌به کاهش شاخص ورزش بانوان و بروز بیماری‌ها در آن‌ها، بیشتر دیده‌شدن ورزش بانوان می‌تواند برای خانم‌های خانه‌دار انگیزه برای پیشرفت در سایر کارها باشد. عدم تشویق بانوان به ورزش ضعف در پوشش خبری ورزش بانوان و کمبود تولید محتوا می‌تواند منجر به عدم تشویق بانوان به ورزش شود. به‌منظور جلوگیری از پیامدهای منفی ناشی از ضعف پوشش خبری، لازم است که رسانه‌ها به نقش ترغیبی و تشویقی خود توجه کنند. تقویت نمایش‌های جنسی بعضی رسانه‌ها ممکن است به جای تأکید بر مهارت‌های ورزشی زنان، به نمایش‌های جنسی و ظاهر آنان تمرکز کنند که این موضوع می‌تواند تأثیرات منفی بر جامعه داشته باشد. در برخی موارد، توانایی ورزشی زنان توسط مبلغان ورزشی موردتوجه قرار نمی‌گیرد و نگاه بیشتر به جذبه جسمانی آنان می‌باشد که با داده‌های ارائه‌شده در پژوهش‌ها همسو است.تقسیم جنسیت مصاحبه‌شوندگان اذعان داشتند بعضی افراد ممکن است به دلیل پوشش خبری بیشتر ورزش‌های بانوان، احساس کنند که ورزش برای جنس زنانی است و برای آنان مناسب نیست. هرچند درباره این یافته نتایج تحقیقاتی همسو یا مخالف، مشاهده نگردید؛ اما این مورد به‌عنوان داده­ای برآمده از یک پژوهش کیفی قابل‌تأمل و تحقیق بیش­تر است.

مقوله اصلی چهارم: راهکارهای افزایش پوشش رسانه­ای ورزش بانوان

     بر اساس تجزیه‌وتحلیل انجام‌شده این مقوله شامل زیرمؤلفه‌های (کدهای محوری) «تکنیک‌های تبلیغی، تربیت مخاطبان حرفه‌ای، استفاده از نوع رسانه متناسب، تغییرات نگرشی و فرهنگی، توسعه رشته‌های ورزشی بانوان، رسیدگی به نابرابری‌های جنسیتی، فعالیت خبرنگاران ورزشی، حمایت نهادهای متولی و اثرگذار، ایجاد همکاری با افراد مشهور، توجه به نیازهای بازار، توسعه فضای مجازی، توسعه زیرساخت‌های رسانه‌ای» بود.

       تکنیک‌های تبلیغی مؤثری برای ترویج ورزش بانوان وجود دارد که شامل شروع پخش مسابقات از پایتخت، بیان آمار مربوط به فعالیت‌های ورزشی بانوان، نصب بنرهای تبلیغاتی در سطح شهر، گزارش ورزش بانوان در پارک‌ها و خلاقیت در نوع خبررسانی و عدم کپی‌برداری قالب‌های خبری، و افزایش جذب حامیان مالی در اثر تبلیغات است. این تکنیک‌ها با پژوهش‌های قبلی در این زمینه همخوانی دارند. تربیت مخاطبان حرفه‌ای رسانه‌های گروهی به‌عنوان نوعی از وسایل جمعی، وابسته به میزان تقاضای افراد هستند و با افزایش سواد و تحصیلات، رغبت افراد به تحقیق و مطالعه در این زمینه نیز افزایش می‌یابد. با افزایش تقاضا، عوامل دست‌اندرکار نیز به تولید محتوا و پوشش خبری مناسب اقدام خواهند کرد. باتربیت مخاطبان حرفه‌ای که به ورزش بانوان در زمینه‌های مختلف و با دانش کافی در زمینه تخصصی ورزشی اهمیت می‌دهند، می‌توان به پوشش خبری مناسب دست یافت. استفاده از نوع رسانه متناسب استفاده از انواع رسانه‌ها مانند مطبوعات، رادیو، و تلویزیون باید باتوجه‌به نوع ورزش و سطح آن در دستور کار قرار گیرد و رسانه‌های گروهی از اجزای تأثیرگذار در شکوفایی و رشد و توسعه وضعیت ورزشی بسیاری از کشورها هستند. استفاده از رسانه‌های مختلف، به‌منظور تشویق و ترغیب زنان به مشارکت در ورزش، یکی از مؤثرترین عوامل فرهنگی-اجتماعی در جوامع است. یافته‌های پژوهش نجفی، (1399) هم با این تأکید موافق است. تغییرات نگرشی و فرهنگی بر اساس یافته‌های پژوهش یکی از فاکتورهای مهم، تغییر نگرش مدیران است. این مهم می­تواند در نحوه استفاده از بانوان در سازمان­های ورزشی، استفاده از بانوان در تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری‌ها نمود پیدا کند. کاهش نگاه جنسیت‌زده نسبت به زن و فرهنگ‌سازی پذیرش جنس زن در ورزش حرفه‌ای نیز باید توسط جریانات فرهنگی اعمال و ایراد شود. توسعه رشته‌های ورزشی بانوان ایجاد فرصت برای مشاهده بازی‌های ورزشی بانوان باتوجه‌به نیازهای مختلف بازار و تجاری ایجادشده در این زمینه، باتوجه‌به سطح علاقه‌مندی و میزان پوشش داده‌شده توسط رسانه‌ها به ورزش بانوان کمک می‌کند لازم است ایجاد دسترسی به بازی‌های ورزشی بانوان و افزایش فعالیت‌ها و توسعه رشته‌های ورزشی برای بانوان صورت پذیرد. رسیدگی به نابرابری‌های جنسیتی(ترولان، 1394). در  تحقیقی که با عنوان تأثیر رسانه­ها بر نابرابری جنسیتی در ورزش به انجام رسانیده است به این نتایج رسید که علی‌رغم پیشرفت‌های بسیار زنان ورزشکار در عرصه رویدادهای ورزشی، تصاویر این ورزشکاران در پوشش‌های رسانه­ای نسبت به ورزشکاران مرد و فعالیت­های مرتبط با مردان در حاشیه قرار داشته و به سمت نامرئی شدن پیش می­رود که نتایج آن با یافته‌های این تحقیق مطابقت دارد و لازم است تا نسبت به رفع این نابرابری اهتمام گردد. فعالیت خبرنگاران ورزشی تربیت خبرنگار تخصصی باتوجه به مولفه‌های بیان‌شده از جمله نوع ورزش و جنس زنانگی که نیازمند خبرنگار خانم هستند یکی از راهکارهای مهم و کلیدی است.

       حمایت نهادهای متولی و اثرگذار اختصاص‌دادن بخشی برای بانوان در فضاهای مختلف ورزشی و فضاهای رسانه­ای توسط نهادهای دست‌اندرکار به‌ویژه صداوسیما (رادیو/تلویزیون) و وزارت ورزش و جوانان نیز از راهکارهای مهم است. همان‌طور که گلنبی، (1394) نیز بر حمایت دولت‌ها (و ارگان‌های تحت‌نظر دولت) در عرصه ورزش بانوان تأکید می­کند، به نظر می­­آید در عرصه پوشش خبری نیز این امر می­بایست موردتوجه قرار گیرد. ایجاد همکاری با افراد مشهور وجود چهره‌ها و افراد مشهور و همکاری با ایشان به طرق مختلف، می­تواند راهکار مناسبی برای گستره وسیع پوشش خبری مدنظر و جذب مخاطب و افزایش تولیدات خبری مرتبط باشد که مصاحبه‌شوندگان این پژوهش بدان اشاره کرده‌اند. فضای مجازی به دلیل سهولت دسترسی و عمومیت، می‌تواند بستر خوبی برای پوشش خبری مناسب باشد و ایجاد فضایی در شبکه‌های اجتماعی ورزشی که متمرکز بر ورزش بانوان باشد، با ایجاد پوشش بیشتر و رسانه‌ای از این رویدادها به مخاطبان علاقه‌مند در سراسر جامعه کمک می‌کند. استفاده گسترده از برنامه اینستاگرام و تشکیل پیج‌هایی در مورد فعالیت‌های ورزشی بانوان به صورت لایو، انیمیشن، گزارش و تاریخچه ورزش بانوان نیز مؤثر خواهد بود. توسعه و تقویت زیرساخت‌های رسانه‌ای، از جمله پخش زنده مسابقات، اختصاص فضای مناسب برای ورزش بانوان و تجهیز رسانه‌ها، بهبود وضعیت سلامتی و تناسب‌اندام بانوان را ترویج می‌دهد و تحقق آن نیازمند توسعه و امکانات زیرساختی است. اگرچه تربیت نیروی خبرنگار و رسانه‌ای حرفه‌ای و تخصصی مهم است، اما بدون توسعه زیرساختی مناسب، پوشش خبری مناسب اتفاق نخواهد افتاد. لازم است به این مورد با توجه ویژه‌ای توجه شود.

       در پایان، در یک نتیجه‌گیری کلی بیان می‌شود که باتوجه‌ به یافته‌های این پژوهش، مدل پوشش خبری ورزش بانوان استان آذربایجان شرقی در بستر فرهنگ به روش کیفی ارائه شده است که می­تواند به‌عنوان الگویی برای فعالان حوزه خبر و رسانه از جمله خبرنگاران ورزشی، ورزشکاران و فعالین رسانه قابل استفاده باشد و موجب شناسایی بهتر وضع موجود و مطلوب پوشش خبری ورزش بانوان و نیز بهبود وضعیت کمی و کیفی آن گردد. در الگوی نهایی این پژوهش به چهارمقوله اصلی عوامل، مؤلفه‌ها، پیامدها و راهکارهای پوشش خبری ورزش بانوان اشاره شده است که نگاه جامع به این چهار مقوله می­تواند در راستای جذب سه دسته مخاطب عام، مخاطبان خاص و حرفه­ای بویژه ورزشکاران و قهرمانان و حامیان واسپانسرهای مادی و معنوی راه­گشا باشد. از این رو پیشنهاد می­شود جهت تربیت خبرنگاران، سرفصل­های متناسب با ورزش بانوان در رشته‌های دانشگاهی تدوین و تعریف شود. همچنین دوره‌های توانمندسازی یا ضمن خدمت برای خبرنگاران در حوزه پوشش خبری ورزش بانوان اجرا گردد و با استفاده از مدل ارائه شده در این پژوهش و با نگاه بازاریابی جلب مشارکت حامیان مادی در دستور کار مدیران ورزشی قرار گیرد تا شاهد رشد کمی و کیفی بیشتری در حوزه ورزش بانوان باشیم. همچنین نهادهای دولتی ازجمله وزارت ورزش و جوانان، شهرداری‌ها و کانون‌های اجتماعی محلات، نقش هماهنگ‌کننده با رسانه‌ها و خبرنگاران ایفا کنند و در راستای ایجاد زیرساخت‌های مناسب، تجهیزات و فضای مناسب ورزش بانوان اقدامات جدی انجام دهند. وزارت آموزش‌وپرورش به‌عنوان نهاد فرهنگ‌ساز با برنامه‌های آموزش رسمی و غیررسمی و فعالیت‌های اجتماعی نسبت به پوشش خبری مناسب مسابقات و برنامه‌های ورزش دانش‌آموزان دختر اهتمام ورزد تا الگوی نگرشی در سنین پایین‌تر شکل گیرد. همچنین باتوجه به بکر بودن فضای ورزش بانوان، شرکت ها و افراد سرمایه گذار در حوزه های تبلیغاتی و تولیدات ورزشی نسبت به انتخاب این بازار توجه جدی تری داشته باشند تا از این طریق رشد تبلیغاتی و رسانه ای ورزش بانوان کشور افزون گردد.

     ازجمله محدودیت های این پژوهش علی­رغم نقاط قوت روش کیفی، احتمال سوگیری مصاحبه‌کننده یا مصاحبه‌شوندگان و اعتبار نتیجه‌گیری پژوهشگر بوده است. دیگر محدودیت­ این پژوهش در ارتباط با ارائه مدل پوشش خبری ورزش بانوان استان آذربایجان شرقی است که قابلیت تعمیم به دیگر جوامع و استان‌ها و فرهنگ­ها را ندارد لذا در عمل تعمیم یافته­های این پژوهش به طور قطعی نیازمند بررسی‌های بیشتر در سایر جوامع است و می‌تواند برای پژوهشگران علاقه‌مند، زمینه مناسبی باشد.