Document Type : Original Article
Authors
1 Assistant Professor, Department of Sociology, Faculty of Social Sciences, Yasuj University.
2 PhD student in social issues, Faculty of Social Sciences, Yasuj University.
Abstract
Background and purpose: The purpose of this study is to investigate the relationship between social capital and political participation of youth.
Method: This study was conducted with a quantitative approach and a survey method, and the data was collected using a questionnaire. The statistical population of the research included young people aged 18-29 living in Shiraz. The sample size was 400 young athletes from Shiraz city. After collecting the questionnaires, the necessary information has been analyzed with SPSS and Amos software.
Findings: The findings show that there is a significant relationship between the dimensions of social capital (institutional trust, social trust, social and cultural participation, social relations, support of friends and family, social norms) and youth political participation.
Discussion and conclusion: The results of the study show that there is a direct and significant relationship between social capital and social participation. This means that the more people have social capital; They have also had more political participation. But this relationship between all dimensions of social capital and political participation is not established equally. This means that social connection, support and social cohesion have a direct effect on political participation, but there is no direct relationship between the dimensions of trust (individual, social, institutional), between social trust and political participation; Rather, social trust has indirectly had an effect on increasing participation. Also, there is no significant relationship between the two dimensions of social norm and political participation
Keywords
مطالعه رابطه سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی (مورد مطالعه: جوانان ورزشکار شهر شیراز)
دکتر سید صمد بهشتی[1]،
دکتر حمید صداقت[2]،
حمیده دهقانی[3]
تاریخ دریافت مقاله: 14/10/1402
تاریخ پذیرش مقاله: 19/12/1402
مقدمه و بیان مسأله
مشارکت را نوعی کنش هدفمند در فرآیند تعاملی بین کنشگر و محیط اجتماعی او در جهت نیل به اهداف معین و از پیش‌تعیین‌شده تعریف نموده‌اند (عظیمی‌هاشمی و دیگران، 1394). مشارکت سیاسی، هر نوع عمل داوطلبانه، موفق یا ناموفق، سازمانیافته یا بدون‌سازمان، دوره‌ای یا مستمر، شامل روشهای مشروع یا نامشروع برای تأثیر بر انتخاب رهبران و سیاست‌ها و اداره عمومی در هر سطحی از حکومت محلی یا ملی است (وایتر و هانتینگتون، 1379). در واقع مشارکت سیاسی ، مشارکت همه مردم در سطوح مختلف عرصه‌های سیاسی و پیش‌نیاز توسعۀ سیاسی است که یکی از اصلی ترین و اساسی ترین مولفههای دوام یک نظام سیاسی و مشروعیت‌بخش به یک نظام میباشد. اگر افراد جامعه نتوانند در فرایندهای مشارکتی حضور یابند و نقش خود را ایفا کنند، مردم‌سالاری مفهوم خود را از دست خواهد داد. عوامل متعددی هستند که می‌توانند بسترساز مشارکت سیاسی باشند. اینگلهارت افزایش مشارکت در غرب را تابع سه عامل ارتقای سطح تحصیلات، اطلاعات سیاسی و تغییر هنجارهای حاکم بر مشارکت و تغییر در اولویت‌های ارزشی میداند ( اینگلهارت، 1990).
هرچند فاکتورهای جامعه‌شناختی متعددی بر مشارکت‌سیاسی تأثیرگذارند اما در این میان مفهومی که قرابت معنایی زیادی با مفهوم مشارکت به معنای عام و مشارکت سیاسی به معنای خاص دارد، سرمایۀ اجتماعی است. بحث مرکزی در تحقیقات سرمایه اجتماعی این است که آیا سرمایۀاجتماعی یک پدیده‌ای مربوط به همبستگی یا شبکۀ‌اجتماعی است. رویکرد همبستگیِ سرمایه‌اجتماعی به طور غیر‌معمول شامل سازه‌های شناختی یا فیزیکی(مانند برداشت از انسجام یا اعتماد) و همچنین شاخص مشارکت اجتماعی( بعد مورد نظر پاتنام) میشود. اما رویکرد شبکه‌ای سرمایه اجتماعی در کار بوردیو دیده میشود. این رویکرد به طور مستقیم بررسی میکند که چگونه و چه اشخاصی درون ساختار اجتماعی به هم متصل‌اند و افراد، دامنه و تنوع اشخاص در ارتباطات اجتماعی و منابعی که به طور بالقوه درون شبکه‌ها وجود دارد را بررسی میکند (باست، 2013).
به نظر کلمن، سرمایۀاجتماعی مانند سرمایه‌انسانی و سرمایه‌فیزیکی، اگر تجهیز نشود، مستهلک میگردد. روابط‌اجتماعی اگر حفظ نشود به تدریج از بین میرود، تعهدات و انتظارات با گذشت زمان تضعیف و ناپدید میشوند. سرمایه‌اجتماعی مانند شکل‌های دیگر سرمایه به سرمایه‌گذاری در طراحی ساختار تعهدات و انتظارات، مسئولیت‌ها ،سلسله‌مراتب اقتدار و هنجارها( عملکرد‌ها و قوانین )، ضمانت‌های اجرایی که سازمانهای فعال و کارا را به وجود خواهند آورد، نیاز دارد(کلمن، 1990).
سرمایۀ اجتماعی ابعاد متعددی دارد. سازنده‌ترین تلاش درراستای چند‌بعدی فرض کردن سرمایه‌اجتماعی را شفل و شاه انجام داده‌اند. آنها سه سطح سرمایه‌اجتماعی را از هم متمایز کردهاند؛ درون‌شخصی، بین‌شخصی، رفتاری. قلمروی درون‌شخصی به رضایت زندگی فردی ، قلمرو بین‌شخصی به اعتماد فی‌مابین افراد(اعتماد تعمیم‌یافته و اعتماد نهادی )و حمایت آنها از یکدیگر و قلمرو رفتاری به مشارکت فعالانه افراد در فعالیتهای سیاسی و مدنی بر‌می‌گردد (حیدری ،1394).
یکی از مهمترین گروه‌هایی که مشارکت‌شان در فعالیتهای سیاسی و مدنی بسیار حائز اهمیت است، جوانان هستند. جوانان هر جامعه‌ای می‌توانند بعنوان نقطۀ هر تحوّلی، بیشترین و برترین نقش را بر عهده داشته باشند. باید باور داشته باشیم که مهمترین تحولات سیاسی و رسیدن به وضعیت مطلوبِ مشارکت سیاسی، در صورتی که جوانانی آگاه، مستعد و باکیفیت مطلوب و مجهز به مهمترین ابعاد سرمایۀ اجتماعی، نداشته باشیم؛ با شکست مواجه میشود. در این میان نفش جوانان ورزشکار که بخصوص در جامعۀ امروز الگوی جوانان بسیاری هستند، مهم‌تر به نظر میرسد. بنابراین بررسی و شناسایی وضعیت سرمایۀ اجتماعی جوانان ورزشکار، میتواند یکی از مهمترین اولویت‌ها و سیاستهای هر کشوری برای توسعۀ مشارکت سیاسی آن کشور باشد. این در حالی است که ما با نوعی کاستیِ پژوهش و فقر مطالعاتی در این حوزه مواجه‌ایم. چنین کاستی‌ای در شهری مرکزی مانند شیراز، پایتخت فرهنگی کشور که پرجمعیت‌ترین شهر جنوب ایران و مرکز استان بزرگ فارس به حساب میآید؛ مهم‌تر به نظر میرسد. بر این اساس هدف اصلی پژوهش حاضر مطالعه رابطه سرمایۀاجتماعی و مشارکت‌سیاسیِ جوانان ورزشکار شهر شیراز میباشد.
پیشینه تحقیق
امام‌جمعه‌زاده و همکاران(1390)، رضایی و همکاران(1396)، انصاری(1396 )، در تحقیقاتی با عنوان بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی دریافتند که همبستگی معناداری میان ابعاد سرمایه اجتماعی (اعتماد اجتماعی، هنجارهای اجتماعی، شبکههای اجتماعی) و میزان مشارکت سیاسی پاسخگویان وجود دارد. آنها به این نتیجه رسیدند که میان اعتماد به سازمانهای دولتی، اعتماد به اساتید، و اطمینان به اطرافیان، با میزان مشارکت سیاسی رابطه مستقیم وجود دارد. در پژوهشی با عنوان رابطه سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی شهروندان قم، حبیب پور گتابی (1395) و همکاران به این نتیجه رسیدند که بین همهی مولفههای سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی شهروندان قم رابطه مثبت وجود دارد. اگر چه بر اساس نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیره، از بین مجموع چهار متغییر پیش بین اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی، آگاهی و مشارکت اجتماعی غیر رسمی، تنها دو متغیر آگاهی و مشارکت اجتماعی، اثر مستقیمی بر روی مشارکت سیاسی داشتهاند. همچنین نتایج تحلیل مسیر نشان داده که تمامی چهار متغییر به یکی از اشکال مستقیم، غیر مستقیم و توامان روی مشارکت سیاسی تاثیر گذاشتهاند. شاهین (2016) در پژوهشی با عنوان رابطه سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی به این نتیجه رسید که سطح مشارکت سیاسی افرادی که سرمایه اجتماعی خوبی دارند بالا میباشد. و سه متغیر مشارکت اجتماعی، وابستگی اجتماعی، و اعتماد اجتماعی 35 درصد از متغیر وابسته را تبیین میکنند. رودین (2011)، ارداگون (2010)، در پژوهشی با عنوان نقش سرمایه اجتماعی در مشارکت سیاسی دریافتند که بین سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی آنان رابطه مستقیم و مثبتی وجود دارد. آنها به این نتیجه رسیدند که ارتباطات، تعاملات، و فرصتها، باعث افزایش مشارکت سیاسی میگردد. پژوهش آنان به دنبال این بوده است که چگونه سرمایه اجتماعی بر مشارکت شهروندی اثر می گذارد. نتایج پژوهش نشان داده که مشارکت نه تنها شرکت در انتخابات، بلکه شامل شرکت در تظاهرات، مشارکت مدنی و ... می باشد. و سرمایه اجتماعی ارتباط مثبت و مستقیمی بر روی مشارکت میگذارد. در پژوهشی با عنوان مطالعه رابطه سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی در روستاهای بنگلادش، سارکر و همکاران (2017) که بر روی 100 نمونه صورت گرفته به این نتیجه رسیدند که شبکههای اجتماعی، مشارکت مدنی، هنجارهای اجتماعی، و اعتماد اجتماعی به طور قابل توجهی با مشارکت سیاسی در بنگلادش ارتباط دارد. نتایج نشان داده است که سرمایه اجتماعی ممکن است به افزایش مشارکت سیاسی در بنگلادش منجر شود.
چارچوب نظری تحقیق
سرمایه‌اجتماعی: در تعریف سرمایه‌اجتماعی میتوان گفت که سرمایه، ثروتی است مولد، یا منبعی که شخص میتواند برای ایجاد درآمد با کسب منافع اضافیِ دیگر آن را به کار برد. این منبع ممکن است شکل پولی و غیر‌پولی و نیز ملموس و غیرملموس به خود گیرد. درراستای جهت‌گیری جدید، سرمایه‌اجتماعی به عنوان یک پدیدۀ چند‌بعدی(ساختاری و شناختی، محیطی و فردی) تعریف شده است. سرمایه‌اجتماعی ساختاری و شناختی، هر دو یا به ارتباط مردم یک جامعه که شبیه یکدیگرند( سرمایه اجتماعی پیوندی) یا مردمی که در خارج از یک جامعه و با هم متفاوتند (سرمایه‌اجتماعی ارتباطی یا پل‌زننده) ارجاع داده میشوند. بعد فردی سرمایه با پرسیدن از افراد در مورد مشارکت آنها در روابط اجتماعی یا اینکه مثلا آیا به همسایگان خود اعتماد دارند یا خیر، و سرمایه اجتماعی محیطی با نظرسنجی عمومی در سطح جامعه سنجیده میشود و به پاسخ‌های شخصی و درک فردی نیازی نیست (کلمن، 1990).
در بعد بین‌شخصی(اعتماد تعمیم‌یافته و نهادی)گیدنز بیش از دیگر نظریه‌پردازان به بحث اعتماد و ضرورت آن در مدرنیته متأخراشاره کرده است. وی می‌گوید اعتماد، چیزی است که از ایمان سرچشمه میگیرد و میتواند معطوف به نشانه‌های نمادین یا تخصصی باشد؛ اما این اعتماد نیز مبتنی بر درستی اصولی است که شخص از آن بی‌خبر است و نه مبتنی بر ایمان به «اصالت اخلاقی». البته اعتماد به اشخاص همیشه تا اندازه‌ای به اعتماد به نظام‌ها ربط دارد، اما این اعتماد به کارکرد شایسته‌ی این نظام‌ها مربوط است و نه به عملکرد واقعی‌شان (گیدنز،1377). وی با قرار دادن امنیت در مقابل خطر و اعتماد در مقابل مخاطره، اعتماد را از خصلت‌های مدرنیته دانسته و معتقد است که برای بقای زندگی با وجود این مخاطرات به«اعتماد‌تعمیم‌یافته» و «اعتماد نهادی» نیاز است (کتابی، 1389).
بوردیو نیز را سرمایه را هر منبعی میداند که میتواند در عرصۀ خاصی اثر بگذارد و به فرد امکان دهد که سود خاصی را از راه مشارکت در رقابت بر سر آن به دست آورد(راب استونز، 1392). از سوی دیگر وی سرمایه را نیروی انباشته‌‌شده‌ای میداند که توسط افراد یا گروهها برای انتفاع انحصاری در جهت پیشبرد منافع و افزایش دارایی و مایملک اختصاص مییابد. از نظر بوردیو، سرمایه‌اجتماعی شامل موقعیتها و روابط در گروهها و شبکههای اجتماعی است که دسترسی به فرصتها، اطلاعات، منابع مادی و موقعیت اجتماعی را برای افراد افزایش میدهد. او تطابقی میان جایگاه اجتماعی، سلیقهها و رفتارها در نظر میگیرد (بوردیو، 1986). سرمایه اجتماعی مجموعهای از منابع بالقوه و بالفعلی است که نتیجه مالکیت شبکه‌ی با دوامی از روابط نهادی‌شدۀ بین افراد و گروهها و به عبارت سادهتر، عضویت در گروه است(همان).
اما مهمترین و شناخته‌شده‌ترین بعد ساختاری سرمایه‌اجتماعی، مشارکت است که پاتنام بیش از سایر نظریه‌پردازان سرمایه‌اجتماعی به آن پرداخته است. وی میزان عضویت در شبکه‌هاى ارتباط اجتماعى، گروهها و کیفیت مشارکت دراین گروهها را در مطالعات مختلف خود، بسیار مهم نشان داده است (اختر محققی،1385). از نظر پاتنام سرمایه‌اجتماعی نهفته در هنجارها و شبکههای مشارکت مدنی، ظاهرا پیش شرط توسعه است. شبکههای مشارکت مدنی، همکاری و ارتباط را تسهیل میکنند و اطلاعات موجود درباره اعتماد‌پذیری افراد دیگر را تقویت میکنند. به اعتقاد رابرت پاتنام سرمایۀ اجتماعی در درون گروه‌های مدنی و دینی، پیوند‌های خانوادگی، شبکههای اجتماعی غیررسمی دوستان و خویشاوندان، داوطلب شدن، از خودگذشتگی و اعتماد نهفته است (پاتنام، 2000).
مشارکت سیاسی: مشارکت را نوعی کنش هدفمند در فرایند تعاملی بین کنشگر و محیط اجتماعی او در جهت نیل به اهداف معین و از پیش تعیین شده تعریف کردهاند. فرایندی که افراد جامعه به صورت آگاهانه و جمعی، با در نظر داشتن اهداف معین و مشخص که منجر به سهیم شدن آنها در منابع اجتماعی میشود در آن شرکت میکنند( امام‌جمعه‌زاده،1390). مشارکت سیاسی بیانگر الگوی خاصی از رفتار سیاسی است که بر مجموعه نگرشها، ارزشها، ایستارها، هنجارها و آداب و رسوم یک جامعه در رابطه با پدیدههای سیاسی مبتنی است (رضایی، 1396). هانتیگتون و نلسون مشارکت سیاسی را کوششهای شهروندان به منظور تاثیرگذاری بر سیاستهای عمومی میدانند. مشارکت سیاسی در گیر شدن فرد در سطوح مختلف فعالیت در نظام سیاسی، از عدم درگیری تا داشتن مقام رسمی است (راش، 1392). وینر در تعریف مشارکت سیاسی بیان میدارد که، هر نوع اقدام داوطلبانه موفق یا ناموفق، مقطعی یا مستمر، سازمانیافته یا بیسازمانی، که برای اثر گذاشتن بر انتخاب سیاستهای عمومی یا گزینش رهبران سیاسی در سطوح مختلف حکومتی، اعم از محلی یا ملی، روشهای قانونی یا غیر قانونی را به کار گیرد (وینر، 1394). مشارکت سیاسی جزئی از رفتار اجتماعی محسوب میشود چرا که اول به منزله یکی از ارکان و شاخصهای عمده ی توسعهی سیاسی به شمار میرود. دوم، رابطه تنگاتنگی با مشروعیت نظامهای سیاسی دارد و سوم، به میزان زیادی بیانگر نوع نظام سیاسی هر جامعه است. چارچوب نظری تحقیق حاضر شامل نظریه سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی رابرت پاتنام است. بر اساس نظریه پاتنام سه شاخص عمده که برآیندی از وجود سرمایه اجتماعی است، برای نمایان ساختن رابطه میان سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی مطرح میشود که عبارتند از اعتماد اجتماعی و مشارکت سیاسی، شبکههای اجتماعی و مشارکت سیاسی و هنجارهای اجتماعی و مشارکت سیاسی.
مدل نظری پژوهش
فرضیات
- به نظر میرسد سرمایه اجتماعی بر مشارکت سیاسی اثر میگذارد.
- به نظر میرسد بین اعتماد فردی و مشارکت سیاسی رابطه وجود دارد.
- به نظر میرسد بین اعتماد اجتماعی و مشارکت سیاسی رابطه وجود دارد.
- به نظر میرسد بین اعتماد نهادی و مشارکت سیاسی رابطه وجود دارد.
- به نظر میرسد بین مشارکت اجتماعی و مشارکت سیاسی رابطه وجود دارد.
- به نظر میرسد بین روابط اجتماعی و مشارکت سیاسی رابطه وجود دارد.
- به نظر میرسد بین انسجام اجتماعی و مشارکت سیاسی رابطه وجود دارد.
- به نظر میرسد بین حمایت اجتماعی و مشارکت سیاسی رابطه وجود دارد.
روش شناسی تحقیق
روش پژوهش حاضر به جهت نوع آن پیمایشی میباشد. تحقیق حاضر بر اساس معیار زمان مقطعی بوده است. برای گردآوری دادهها از ابزار پرسشنامه محققساخته به صورت پاسخ باز و بسته استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل دادهها از نرم افزارهای spss و Amos استفاده شده است. در پژوهش حاضر از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده است. برای توصیف متغیرهای کیفی از محاسبه درصد توزیع فراوانی و برای توصیف متغیرهای کمی از شاخصهای مرکزی و پراکندگی استفاده شده است. در ارتباط با آمار استنباطی و آزمون فرضیهها از آزمونهای تحلیل مسیر و تحلیل رگرسیون استفاده شده است.
تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها
اعتماد اجتماعی: بر انتظارات و تعهدات اکتسابی و تأیید شده به لحاظ اجتماعی دلالت دارد که افراد نسبت به یکدیگر و نسبت به سازمانها و نهادهای مربوط به زندگی اجتماعیشان دارند (ازکیا و غفاری، 1380). اعتماد بر سه نوع است: 1) اعتماد بین فردی 2) اعتماد اجتماعی 3) اعتماد نهادی (زاهدی و اجاق لو، 1384). اعتماد بین فردی، شامل اعتماد به افراد خانواده، خویشان، دوستان و همکاران میشود. اعتماد اجتماعی، اعتماد به افراد کمتر آشنا و بیگانگان اجتماع را شامل میشود؛ و اعتماد نهادی به سازمانها و نهادها و گروهها در حوزهی حکومت را شامل میشود (موسوی خامنه،1383). سطح سنجش این متغیر فاصله‌ای میباشد. شبکه اجتماعی: برای سنجش شبکه‌ی اجتماعی از دو شاخص مشارکت و روابط اجتماعی استفاده میشود. مشارکت به معنای شرکت فعالانه‌ی افراد در تمامی ابعاد حیات، یعنی اجتماعی و فرهنگی، سیاسی و اقتصادی میباشد؛ که شامل مشارکت رسمی و غیررسمی است. روابط اجتماعی، به تعاملات و ارتباطات بین افراد اطلاق میشود؛ که شامل مقدار و نوع روابط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و عاطفی میباشد (زاهدی و دیگران، 1388). سطح سنجش این متغیر فاصله‌ای میباشد. هنجار اجتماعی: هنجارها، شیوه‌های رفتار متقابلی هستند که در گروه یا جامعه متداول است و فرد در جریان زندگی خود، آنها را می‌آموزد و به کار می‌بندد و انتظار دارد که دیگر افراد جامعه نیز آن را انجام دهند (وثوقی و نیک خلق، 1376). برای سنجش هنجار اجتماعی شاخصهای ، حمایت اجتماعی و انسجام اجتماعی در نظر گرفته میشود. همیاری به احساس درونی افراد، جهت کمک به دیگران اشاره دارد. حمایت اجتماعی، حمایت افراد از یکدیگر در زمان نیازمندی است که به صورت‌های اقتصادی و عاطفی مطرح است. انسجام اجتماعی، توافق جمعی میان اعضای یک جامعه است؛ که حاصل پذیرش و درونی کردن نظام ارزشی و هنجاری یک جامعه است (زاهدی و دیگران، 1388). سطح سنجش این متغیر فاصله‌ای است. مشارکت سیاسی: عبارت است از آن دسته فعالیتهای ارادی و اختیاری که اعضای یک جامعه در آن مشارکت میکنند تا به وسیلة آن در انتخاب حاکمان و سیاستمداران شرکت کنند و به طور مستقیم یا غیر مستقیم در سیاستگذاری‌های عمومی مشارکت میکنند (وینر،1394). سطح سنجش متغیر فاصله‌ای است.
تعیین اعتبار و پایایی ابزار پژوهش: در این پژوهش برای سنجش اعتبار، از اعتبار صوری ( پرسشنامه پیش از اجرا در اختیار چند نفر از اساتید رشته جامعه شناسی قرار گرفته و تایید شده است). و به‌منظور سنجش سازگاری درونی گویهها از آماره آلفای کرونباخ[4] و همچنین اعتبار سازه هم از طریق تحلیل عاملی محاسبه گردیده است.
بر اساس نتیجه آزمون شاخص کفایت نمونه‌برداری (Kmo )دادههای تحقیق قابل تقلیل به تعدادی عاملهای زیر بنایی و بنیادی میباشند. همچنین، نتیجه آزمون بارتلت که در سطح خطای کوچک‌تر از 01/0 معنیدار است، نشان میدهد که ماتریس همبستگی بین گویهها، ماتریس همانی و واحدی نیست؛ یعنی از یک‌طرف بین گویههای داخل هر عامل همبستگی بالایی وجود دارد و از طرف دیگر بین گویههای یک عامل با گویههای عامل دیگر همبستگی مشاهده نمیشود.
جدول شماره 1- نتیجه آزمون شاخص کفایت نمونه‌برداری
|
درصد تبیین تغییرات |
درصد اطمینان |
بارتلت |
شاخص کفایت نمونه‌برداری |
ابعاد سرمایه اجتماعی |
|
66/55 |
000/0 |
483/2961 |
873/0 |
اعتماد اجتماعی |
|
096/58 |
000/0 |
644/2075 |
817/0 |
شبکه اجتماعی |
|
395/55 |
000/0 |
139/1849 |
843/0 |
هنجار اجتماعی |
منبع: یافتههای پژوهش
جامعه آماری، حجم نمونه آماری، روش نمونه گیری و واحد آماری: امروزه ورزش بخش مهمی از زندگی مردم را تشکیل میدهد. عدهای آن را به صورت تفریحی و عدهای هم به صورت حرفهای انجام میدهند. در کشور ما ایران به موازات رشد ورزش حرفهای و غیرحرفه‌ای، همچنین بهبود چشمگیر جایگاه اجتماعی و اقتصادی ورزشکاران، نقش این قشر جایگاه مهمی در تعیین سرنوشت سیاسی کشور دارد. امروزه، ورزشکاران در بالاترین سطح، فعالیت و رقابت میکنند و برای دستیابی به موفقیتهای ورزشی، اجتماعی، سیاسی و ... غالباً تحت تاثیر سیاستمداران، و مسائل سیاسی هستند. آنچه موجب توجه ایشان به سرمایهی اجتماعی ورزشکاران شده، این است که نوع و میزان تعامل اجتماعی انسان‌ها در حوزهی ورزش چه پیامدهای اجتماعی و سیاسی برای کل جامعه دارد. جامعه آماری شامل ورزشکاران پنج رشتهی ورزشی فوتبال و فوتسال، دوچرخه سواری، ورزشهای رزمی، دوومیدانی، بدن‌سازی و پرورش اندام جوان سنین 18-29 سال ساکن در شهر شیراز میباشد. این پنج رشته ی ورزشی از پرطرفدارترین، و همچنین شامل ورزش های گروهی و فردی می باشد. ورزشکار در یک تقسیم بندی با محوریت مشارکت افراد در فعالیتهای ورزشی با این دسته‌بندی قابل ملاحظه است: مشارکت‌کننده فعال (ورزشکار حرفهای): افرادی که به‌طور مستقیم به فعالیت ورزشی میپردازند و حداقل هفتهای 10 ساعت به‌طور منظم به فعالیت ورزشی میپردازند. مشارکت‌کنندگان غیرفعال (ورزشکار غیرحرفه‌ای): افرادی که به‌طور منظم در طول هفته به ورزش نمیپردازند ولی به نوعی دغدغه ورزش دارند و با ورزش در ارتباط هستند (شارع پور، 1381). بر اساس اطلاعات موجود تعداد جوانان ورزشکار پنج رشتهی ورزشی فوتبال و فوتسال، دوچرخه سواری، ورزشهای رزمی، دوومیدانی، بدن‌سازی و پرورش اندام شهر شیراز در سال 1397-1398، برابر با 26387 نفر میباشد (هیئت پزشکی ورزشی شیراز، 1397). روش نمونهگیری در این تحقیق نمونهگیری خوشهای میباشد. لیست باشگاههای ورزشی، فوتبال، فوتسال، دوومیدانی، دوچرخه‌سواری، ورزشهای رزمی، پرورش اندام و بدن‌سازی، از سازمان تربیت بدنی تهیه شده و بر اساس روش نمونهگیری خوشهای پراکندگی از بین خواهد رفت و پرسشنامهها به صورت تصادفی بین نمونههای آماری توزیع خواهد شد. در این تحقیق با توجه به جمعیتی که مردان نسبت به بانوان دارند و همچنین نسبت جمعیتی که در هر رشتهی ورزشی میباشد به هر رشته و به مردان و بانوان سهمی اختصاص داده شده است. جمع کل این پنج رشتهی ورزشی 26387 نفر میباشد که 17784 نفر را مردان و 8603 نفر را بانوان تشکیل میدهند. وقتی‌که درصدگیری صورت میگیرد، 67 درصد را مردان و 33 درصد را بانوان به خود اختصاص میدهند. در ادامه تعداد افرادی که از هر رشتهی ورزشی باید به‌عنوان نمونه انتخاب شود محاسبه میگردد. با توجه به تعداد ورزشکاران این پنج رشتهی ورزشی و سهم مردان و بانوان در این جمعیت و رشته‌ها، این اعداد به دست میآید. تعداد ورزشکاران مرد رشتهی ورزشی بدن‌سازی و پرورش اندام 6735 نفر میباشد؛ و سهم این رشته در قسمت مردان 106 نفر به‌عنوان نمونه میباشد. در قسمت بانوان 6716 نفر در رشتهی بدن‌سازی فعالیت دارند که تعداد نمونه 103 نفر اتخاذ میگردد. در رشتهی دوومیدانی در قسمت مردان 111 نفر فعالیت دارند؛ و سهم نمونه در این رشته در قسمت مردان 2 نفر میباشد. در قسمت بانوان در رشتهی ورزشی دوومیدانی تعداد 444 نفر فعالیت دارند و تعداد نمونه 7 نفر اتخاذ میگردد. رشتهی ورزشی دوچرخه سواری در قسمت مردان 138 نفر و بانوان 98 نفر فعالیت دارند؛ که به ترتیب سهم مردان 2 و سهم بانوان 2 نفر میباشد. در ورزشهای رزمی در قسمت مردان 3111 نفر و در قسمت بانوان 965 نفر فعالیت دارند؛ که سهم مردان در نمونه 52 نفر و سهم بانوان 14 نفر میباشد. در رشتهی ورزشی فوتبال و فوتسال در قسمت مردان 7686 نفر و در قسمت بانوان 380 نفر فعالیت دارند؛ که سهم نمونه مردان 106 نفر و سهم نمونه بانوان 6 نفر میباشد. لازم به ذکر است که این تعداد ورزشکاران، افراد ورزشکار بیمه شده در شهر شیراز میباشند.
تعداد افرادی که در این تحقیق مورد پرسش قرار میگیرند، بر اساس فرمول کوکران برابر با 379 نفر میشود؛ و با در نظر گرفتن احتمال ریزش پرسشنامه و عدم برگشت تعدادی پرسشنامه ایشان نمونهی 400 نفری را اتخاذ کردهاند.
یافتههای توصیفی متغیر مستقل: در این پژوهش متغیر مستقل سرمایه اجتماعی میباشد. متغیر سرمایه اجتماعی شامل چندین مولفه بود که توسط 34 گویه در طیف لیکرت سنجیده شد. و پاسخگویان میتوانستند نظر خود را با گزینههای کاملا مخالف،، مخالف، بینظر، موافق، کاملا موافق بیان کنند. پاسخها نیز از یک تا پنج نمرهگذاری شد. بنابراین میانگین طیف این متغیر در پرسشنامه نمره 102 میباشد. یافتههای توصیفی متغیر مستقل به صورت جدول زیر نمایش داده می شوند.
جدول شماره 2- یافتههای توصیفی متغیر مستقل
|
متغیر |
میانگین |
انحراف معیار |
کجی |
حداقل |
حداکثر |
درجه آزادی |
t |
sig |
|
سرمایه اجتماعی |
119.16 |
20.192 |
667/0 |
46 |
187 |
399 |
118.24 |
000/0 |
منبع: یافتههای پژوهش
بر اساس جدول میتوان نتیجه گرفت که توزیع آماری نمونه تحقیق نرمال، و میزان سرمایه اجتماعی پاسخگویان بر مبنای ابزار به کار گرفته شده تحقیق در سطح نمونه و جامعه آماری بالاتر از سطح متوسط است. نتیجه آزمون T تک نمونههای مستقل با اطمینان 99 درصد این نتیجه را تایید میکند. همچنین توزیع فراوانی این متغیر را در نمودار زیر میتوان نشان داد. متغیر مستقل این پژوهش سرمایه اجتماعی میباشد که در ابزار سنجش تهیه شده، از 7 بعد تشکیل گردیده است. جدول زیر ابعاد متغیر سرمایه اجتماعی را به همراه آمارههای مربوط به هر بعد نمایش میدهد.
جدول شماره 3- ابعاد سرمایه اجتماعی و یافتههای توصیفی
|
متغیر |
میانگین |
انحراف معیار |
کجی |
حداقل |
حداکثر |
درجه آزادی |
t |
sig |
|
اعتماد بین فردی |
18.47 |
21157. |
124. |
6 |
30 |
399 |
87.33 |
000/0 |
|
اعتماد اجتماعی |
20.37 |
5.22 |
241. |
8 |
39 |
399 |
78.03 |
000/0 |
|
اعتماد نهادی |
16.11 |
5.25 |
418.- |
7 |
31 |
399 |
61.37 |
000/0 |
|
مشارکت اجتماعی |
21.01 |
5.92 |
058. |
8 |
40 |
399 |
70.95 |
000/0 |
|
روابط اجتماعی |
32.28 |
7.33 |
130. |
11 |
55 |
399 |
87.97 |
000/0 |
|
انسجام اجتماعی |
22.46 |
5.10 |
584. |
7 |
35 |
399 |
88.05 |
000/0 |
|
حمایت اجتماعی |
38.29 |
6.61 |
1.47 |
12 |
60 |
399 |
115.7 |
000/0 |
یافته های استنباطی متغیر مستقل: برای آزمون فرضیههای تحقیق در سطح نمونه و تعمیم آنها به جامعه آماری در این تحقیق از مدل سازی معادلات ساختاری، با به کارگیری نرمافزار ایموس استفاده گردیده است. مراحل به این صورت انجام گرفته است که، در ابتدا مدل اندازهگیری متغیر سرمایه اجتماعی بر اساس نمرات عاملی متغیرهای تشکیلدهنده آن محاسبه شده، و برازش آن با استفاده از شاخصهای اصلاح نرمافزار به حداکثر ممکن رسانیده شده است. سپس برای آزمون فرضیه ها، روابط ساختاری بین عاملهای مکنون اندازه گیری شده اند. در ادامه نتایج فرضیه ها ارائه خواهد گردید.
شکل شماره 2- مدل اندازهگیری متغیر سرمایه اجتماعی
منبع: یافتههای پژوهش
بر اساس خروجی نرم افزار ایموس، شاخصهای برازش این مدل اندازه گیری بیرونی قابل قبول می باشد.
جدول شماره 4- شاخصهای برازش مدل سرمایه اجتماعی
|
کای اسکور |
درجه آزادی |
RMSEA |
PCFI |
PNFI |
CFI |
TLI |
CMIN/DF |
شاخص |
|
|
|
08/0-0 |
50/0-1 |
50/0-1 |
90/0-1 |
90/0-1 |
5-1 |
دامنه قابل قبول |
|
18.1 |
12 |
036/0 |
566/0 |
555/0 |
990/0 |
983/0 |
1/508 |
مدل |
منبع: یافتههای پژوهش
یافتههای توصیفی متغیر وابسته: متغیر وابسته این پژوهش مشارکت سیاسی میباشد که پنج گویه این متغیر را به صورت طیف لیکرت میسنجند. و پاسخگویان میتوانستند نظر خود را با گزینههای هیچوقت، کم، تا حدودی، زیاد، خیلی زیاد بیان کنند. پاسخها نیز از یک تا پنج نمره گذاری شد. بنابراین میانگین طیف این متغیر در پرسشنامه نمره 15 میباشد. یافتهای توصیفی متغیر وابسته به صورت جدول زیر نمایش داده میشوند. بر اساس جدول میتوان نتیجه گرفت که توزیع آماری نمونه تحقیق نرمال، و میزان مشارکت سیاسی پاسخگویان بر مبنای ابزار به کار گرفته شده تحقیق در سطح نمونه و جامعه آماری بالاتر از سطح متوسط است. نتیجه آزمون T تک نمونههای مستقل با اطمینان 99 درصد این نتیجه را تایید میکند.
جدول شماره 5- یافتههای توصیفی متغیر وابسته
|
متغیر |
میانگین |
انحراف معیار |
کجی |
حداقل |
حداکثر |
درجه آزادی |
t |
sig |
|
مشارکت سیاسی |
25.489 |
9.07 |
375/0 |
12 |
60 |
399 |
56.198 |
000/0 |
منبع: یافتههای پژوهش
یافتههای استنباطی متغیر وابسته
شکل شماره 3- مدل اندازهگیری متغیر مشارکت سیاسی
منبع: یافتههای پژوهش
بر اساس خروجی نرم افزار ایموس، شاخصهای برازش این مدل اندازه گیری درونی قابل قبول میباشد.
جدول شماره 6- شاخصهای برازش مدل مشارکت سیاسی
|
کای اسکور |
درجه آزادی |
RMSEA |
PCFI |
PNFI |
CFI |
TLI |
CMIN/DF |
شاخص |
|
|
|
08/0-0 |
50/0-1 |
50/0-1 |
90/0-1 |
90/0-1 |
5-1 |
دامنه قابل قبول |
|
8.2 |
3 |
066/0 |
298/0 |
297/0 |
993/0 |
976/0 |
2/727 |
مدل |
منبع: یافتههای پژوهش
آزمون فرضیات
شکل شماره 4- آزمون فرضیات
منبع: یافتههای پژوهش
شاخصهای برازش مدل نشان دهنده برازش مناسب مدل هستند. و بتای بدست آمده در مدل نشان از معنادار بودن اثر سرمایه اجتماعی بر مشارکت سیاسی به میزان 22/0 دارد. با توجه به مقدار بحرانی این پارامتر (2.899) و نیز سطح معنیداری (004/0) فرضیه تحقیق با اطمینان 95 درصد پذیرفته میشود.
جدول شماره 7- شاخصهای برازش مدل نهایی
|
کای اسکور |
درجه آزادی |
RMSEA |
PCFI |
PNFI |
CFI |
TLI |
CMIN/DF |
شاخص |
مولفه |
|
|
|
08/0-0 |
50/0-1 |
50/0-1 |
90/0-1 |
90/-1 |
5-1 |
دامنه قابل قبول |
|
|
126.4 |
49 |
078/0 |
689/0 |
660/0 |
928/0 |
903/0 |
580/2 |
|
سرمایه اجتماعی |
منبع: یافتههای پژوهش
با آزمون فرضیات ابعاد سرمایه اجتماعی به این نتیجه رسیده شد که شاخصهای برازش مدل به غیر از 3 بعد اعتماد اجتماعی(اعتماد به افراد جامعه)، حمایت اجتماعی، و انسجام اجتماعی، بقیهی مولفهها نشان دهنده برازش مناسب مدل هستند و بتای بدست آمده در این مدلها نشان از معنادار بودن اثر مولفههای سرمایه اجتماعی بر مشارکت سیاسی میباشد. با توجه به مقدار بحرانی این پارامترها و نیز سطح معنیداری فرضیههای سوم، هفتم و هشتم تحقیق با اطمینان 95 درصد پذیرفته نشده و رد میگردند.
جدول شماره 8- شاخصهای برازش سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی
|
سطح معنی داری |
مقدار بحرانی |
بتا |
کای اسکور |
درجه آزادی |
RMSEA |
PCFI |
PNFI |
CFI |
TLI |
CMIN/DF |
شاخص |
مولفه |
|
05/0 |
96/1 |
|
|
|
08/0-0 |
50/0-1 |
50/0-1 |
90/0-1 |
90/-1 |
5-1 |
دامنه قابل قبول |
|
|
012/0 |
2.515 |
16/0 |
65.3 |
31 |
053/0 |
667/0 |
649/0 |
968/0 |
954/0 |
2/108 |
|
اعتماد فردی |
|
140/0 |
1.476 |
09/0 |
50.6 |
31 |
040/0 |
677/0 |
658/0 |
982/0 |
974/0 |
1/631 |
|
اعتماد اجتماعی |
|
001/0 |
3.271 |
20/0 |
51.6 |
31 |
059/0 |
661/0 |
643/0 |
960/0 |
941/0 |
2/404 |
|
اعتماد نهادی |
|
000/0 |
4.008 |
27/0 |
69.1 |
30 |
057/0 |
642/0 |
626/0 |
964/0 |
946/0 |
2/305 |
|
مشارکت اجتماعی |
|
024/0 |
2.261 |
13/0 |
71.7 |
31 |
055/0 |
649/0 |
636/0 |
974/0 |
961/0 |
2/222 |
|
روابط اجتماعی |
|
082/0 |
1.739 |
10/0 |
83.6 |
31 |
065/0 |
661/0 |
647/0 |
960/0 |
942/0 |
2/697 |
|
انسجام اجتماعی |
|
113/0 |
1.583 |
11/0 |
46.5 |
23 |
051/0 |
625/0 |
613/0 |
979/0 |
967/0 |
2/021 |
|
حمایت اجتماعی |
منبع: یافتههای پژوهش
نتیجه گیری
پرسش آغازین این تحقیق، پیرامون رابطۀ سرمایۀ اجتماعی با مشارکت سیاسی جوانان بود. مشارکت سیاسی، لزوم توجه بـه عوامل مرتبط با آن را ضروری میسازد. در پاسخ به سؤال تحقیق و با توجه به نظر بوردیو، چنین فرض شد که بین سرمایه اجتماعی افراد و مشارکت سیاسی آنان ارتباط وجود دارد. در بررسی رابطه میان دو متغیر اصلی پژوهش، یعنی سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل دادهها به ارتباط معنیدار و مستقیم بین این دو متغیر در جامعه آماری مورد نظر اشاره دارد. در بررسی فرضیات پژوهش رابطه میان سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی مورد تأیید قرار گرفت. بدین ترتیب افرادی که از مشارکت اجتماعی، اعتماد اجتماعی، روابط اجتماعی، حمایت و انسجام اجتماعی بیشتری برخوردارند، مشارکت سیاسی بیشتری از خود نشان دهند. از لحاظ نظری، سرمایه اجتماعی به افراد کمک میکند تا با پیوند و ساخت شبکههای اجتماعی با دیگر اعضای جامعه، در کارزارهای سیاسی رسمی و غیر رسمی مشارکت بیشتری داشته باشند. همچنین در این پژوهش رابطه تک تک ابعاد سرمایه اجتماعی با مشارکت سیاسی پاسخگویان بررسی گردیده است. مشارکت اجتماعی عاملی تاثیر گذار بر مشارکت سیاسی بوده است. از نظر پاتنام همکاری و مشارکت در جامعه‌ای که سرمایه‌اجتماعی عظیمی را در شکل هنجارهای عمل متقابل و شبکه های مشارکت به ارث بردهاند بهتر صورت میگیرد. مشارکت اجتماعی یکی از اجزای اصلی و ضروری سرمایه اجتماعی میباشد. و هر چه مشارکت بیشتر باشد، احتمال همکاری افراد در جهت منافع متقابل بیشتر است. بر اساس نتایج تحقیق، در بین سه بعد اعتماد (اعتمادی فردی، اجتماعی و نهادی)، اعتماد اجتماعی تاثیر مستقیمی بر مشارکت سیاسی جوانان نداشته است. در نتیجه صرف وجود اعتماد اجتماعی، به مشارکت سیاسی افراد منجر نمیشود. اعتماد اجتماعی میتواند به صورت غیرمستقیم با افزایش مشارکت و روابط اجتماعی افراد، مشارکت سیاسی افراد را افزایش دهد. بر این اساس نمیتوان گفت که کل مقیاس اعتماد اجتماعی روی مشارکت سیاسی تاثیر دارد و هر چه اعتماد اجتماعی ( از هر سه نوع فردی، نهادی، اجتماعی) در افراد بیشتر باشد، مشارکت سیاسی آنها نیز بیشتر است. همچنین دو بعد هنجار اجتماعی و ارتباط آنها با مشارکت سیاسی بررسی شد که این رابطه نیز رد گردید. به نظر فوکویاما هرگونه مشارکت در هنجارها و ارزشها منجر به سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی نمی‌گردد. بلکه آن دسته هنجارهایی که منجر و مبتنی بر صداقت، انجام تعهدات و ارتباطات متقابل بنا شده باشد، به نوعی در تولید سرمایه اجتماعی و افزایش مشارکت موثر است.
مدل تجربی پژوهش
پیشنهادات: پیشنهاد میگردد برای تبیین بهتر مشارکت سیاسی با انجام مطالعات مشابه در سایر رشته‌ها و مقایسه نتایج، شرایطی را فراهم نمود تا بهتر بتوان به اتخاذ سیاستهای اجرایی مبادرت شود. فراهم ساختن و تدارک سرمایه اجتماعی از طریق اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی به منظور افزایش اعتماد و مشارکت، آموزش جامعه‌پذیری، مشارکت، اعتماد، انسجام اجتماعی، حمایت از طریق گروه‌های اجتماعی و کانون‌های فکری و فرهنگی، ارتقای گروه‌های محلی همیاری، زمینه‌سازی، ایجاد و تقویت نهادهای اجتماعی و شبکههای اعتماد از روشهای افزایش سرمایه اجتماعی به‌ویژه در گروه‌های نوجوان و جوان است. با اعمال اهرم‌های تشویقی و یا هر عامل دیگر، جوانان را به سمت مشارکت‌های سیاسی سوق داد. ارگان‌های ذی‌ربط با برنامه‌ریزی، زمینه سازی بیشتری را برای افزایش سرمایه اجتماعی در بین جوانان فراهم آورند. همچنین با تقویت و استحکام بخشیدن به روابط اجتماعی مثبت، تأکید بر تقویت اطمینان و اعتماد در میان جوانان، نهادینه کردن رفتارها و اعمال مثبت اجتماعی در جهت مشارکت افراد و لزوم مشخص ساختن اهمیت مشارکت سیاسی و اجتماعی برای جوانان میتوان گامهای مثبتی در جهت مشارکت جوانان برداشت.
)